Metoda kontemplacji ewangelicznej

Całe życie Jezusa, każde Jego słowo i każdy Jego gest jest dla nas Dobrą Nowiną, która mówi o nieskończonej miłości Boga do nas, i jednocześnie zaprasza nas do udzielenia odpowiedzi na nią. Jezus objawia nam tajemnicę Miłości Trójjedynego Boga nie tylko wtedy, gdy mówi o niej wprost, ale także wówczas gdy przebywa z ludźmi, uzdrawia, pracuje, odpoczywa i modli się. Najmocniej przemawia tym, że dla nas cierpi, umiera i zmartwychwstaje.
Cel kontemplacji

Głównym celem kontemplacji w Ćwiczeniach duchownych jest „dogłębne poznanie Pana, który dla mnie stał się człowiekiem, abym go więcej kochał i więcej szedł w Jego ślady” (CD 104). Dzięki poznawaniu Jezusa, przyjmowaniu Jego miłości oraz naśladowaniu Go, realizuje się w nas odwieczne pragnienie Boga, abyśmy mogli stawać się „na wzór obrazu Jego Syna” (Rz 8, 29).

W poznawaniu i naśladowaniu Jezusa nie chodzi o zewnętrzne upodobnienie się do Niego, o widoczne dla oka efekty ludzkiej przemiany, lecz o przebóstwienie całego ludzkiego życia, od serca poczynając tak, byśmy nie tylko czynili na wzór Jezusa Chrystusa, ale także jak On myśleli i wszystko przeżywali (por. Rz 15, 5).

Kształtowanie siebie na wzór Jezusa Chrystusa jest nie tylko owocem silnej ludzkiej woli (chociaż rola wolnej woli jest bardzo ważna), lecz jest również owocem kontemplowania Ewangelii wiernie, powoli i skutecznie, w taki sposób, aby mogła przeniknąć całego człowieka. Kontemplacja dając nam poznanie Jezusa, rozbudza w nas pragnienie Jego miłości. Płonące zaś miłością serce człowieka, popycha go do całkowitego oddania się kochanej osobie i postępowania według jej pragnień. Tak wiec przemiana zewnętrzna człowieka rodzi się jako owoc przemienionego serca, kształtowanego na wzór serca Jezusa.

Trud kontemplacji

Jezus nie wprowadza swoich uczniów w złudzenia, obiecując im łatwe życie. Z naciskiem podkreślał, że kto chce iść za Nim, winien się zaprzeć samego siebie, wziąć swój krzyż i iść w Jego ślady (por. Mt 16, 24). Przebóstwianie serca ludzkiego, które pogłębia życie w Jezusie, jest równoznaczne z bolesnym umieraniem „starego człowieka” w nas. Historia uczniów Jezusa – opisana w Ewangeliach – pokazuje nam z jednej strony z jak wielkim oporem ulegały przemianie ich serca, z drugiej zaś jak cierpliwy i wyrozumiały był Mistrz dla tych, którzy przyjęli zaproszenie do pójścia za Nim. Dopiero wierne i wytrwałe przebywanie z Jezusem, kontemplowanie wszystkich Jego słów, gestów i czynów pozwoli nam doświadczyć ewangelicznego paradoksu, że jarzmo umierania starego człowieka, choć pozostaje ciężkie, jest jednocześnie słodkie, lekkie i daje głęboki pokój serca.

Przygotowanie do kontemplacji

Bezpośrednio przed odprawieniem kontemplacji, lub też w dniu poprzedzającym ją (szczególnie wówczas, gdy odprawia się ją w godzinach porannych), możemy poświęcić kilkanaście minut na przygotowanie modlitwy. Najpierw czytamy z uwagą ewangeliczny opis sceny, który wybraliśmy do kontemplacji oraz – o ile jest taka możliwość – krótki komentarz do niego. Rzeczą ważną wydaje się posługiwanie komentarzem w przygotowywaniu modlitwy opartej na Piśmie świętym, gdyż pomoże to uwolnić się od stereotypowych i nieraz mało twórczych schematów, w które łatwo wpadamy, patrząc na znane od dzieciństwa sceny biblijne.

W czasie przygotowania wybraną perykopę ewangeliczną możemy czytać kilka razy różnymi metodami, np. pierwszy raz w sposób ciągły, zatrzymując się krótko po każdym przeczytanym zdaniu, drugi raz możemy czytać zwracając uwagę tylko na słowa i czyny Jezusa, natomiast w kolejnym czytaniu możemy zwracać uwagę na słowa i czyny innych osób, o których opowiada ewangelia, itp. Pewną pomocą w odprawianiu kontemplacji może też być zaznaczenie, lub też wynotowanie tych miejsc sceny ewangelicznej, które w sposób szczególny zwrócą naszą uwagą.

Kontemplacja wymaga dużego wyciszenia wewnętrznego, a także pewnych warunków zewnętrznych. Stąd też ważną jest rzeczą, aby przed modlitwą „uspokoić swego ducha siedząc lub chodząc, jak uznam za lepsze i rozważać, dokąd się udaję i po co” (CD 239), oraz „odłączyć się od wszelkiej troski doczesnej” (CD 20). Wszelkie przygotowania zewnętrzne do kontemplacji winny być złączone z rozbudzaniem w nas ducha otwartości i hojności wobec Słowa Bożego, dzięki którym kontemplujący złoży w ofierze całą swą wolność, aby sam Bóg „posługiwał się nią wedle najświętszej woli swojej” (CD 5).

 

Metoda kontemplacji ewangelicznej

Św. Ignacy zachęca, aby rozpocząć kontemplację od tzw. „modlitwy przygotowawczej”, oraz trzech krótkich wprowadzeń. Są one jakby aktami strzelistymi pozwalającymi dobrze usytuować naszą modlitwę.

Modlitwa przygotowawcza. Na początku kontemplacji św. Ignacy każe „prosić Boga, Pana naszego, aby wszystkie moje zamiary, decyzje i czyny były skierowane w sposób czysty do służby i chwały Jego Boskiego Majestatu” (CD 46). W tej prośbie – pośrednio – błagamy o miłość, do której wzywa pierwsze przykazanie (Mt 22, 37). Tylko człowiek rozkochany w Bogu całym sercem i całą duszą, człowiek wolny wobec „wszystkich rzeczy” może kierować wszystkie zamiary, decyzje i czyny w sposób czysty do Jego służby i chwały.

Wprowadzenie pierwsze. Następnie Ojciec Ignacy zachęca, aby „przypomnieć sobie historię tego, co mam kontemplować” (CD 102). Kontemplowane sceny ewangeliczne nie są jedynie jakimś symbolicznym czy mitycznym wyrażeniem pewnych ponadczasowych prawd o człowieku, Bogu czy o świecie, ale są to konkretne fakty historyczne i wydarzenia, poprzez które odwieczne Słowo Boga, które stało się Ciałem, wkroczyło w ludzką historię i przyjęło ją na siebie (H. Holstein). „Przypomnienie historii” nie zmierza wyłącznie do utrwalenia znanej „historii biblijnej”, ale winno być aktem włączenia się w Tajemnice życia Chrystusa, które realizują się ciągle na nowo w historii życia każdego człowieka.

Wprowadzenie drugie. Ważnym warunkiem kontemplacji jest niewątpliwie: „ustalenie miejsca jakby sieje widziało” (CD 103). Sens tego drugiego przygotowania trzeba odczytywać zarówno w aspekcie psychologicznym jak i duchowym człowieka. „Ustalenie miejsca” jest pracą wyobraźni ludzkiej, która – o ile nie zostanie włączona w modlitwę – będzie rodzić „własne” obrazy. „Własne” obrazy wyobraźni stanowią jedną z zasadniczych przeszkód w modlitewnym skupieniu. Poza widzeniem pewnej pomocy psychologicznej na „ustalenie miejsca” w kontemplacji, trzeba popatrzeć także w świetle Tajemnicy Wcielenia. Odwieczne Słowo Boga objawiło się nam w konkretnym miejscu i czasie historycznym, stąd też wszystkie podane w Ewangeliach fakty i wydarzenia posiadają swoje miejsca materialne i swój konkretny czas.

Wprowadzenie trzecie. Wyobrażenie miejsca i czasu zdarzeń, sugestywny ich obraz pozwoli goręcej: „prosić o to, czego chcę. Tutaj prosić o dogłębne poznanie Pana, który dla mnie stał się człowiekiem, abym go więcej kochał i więcej szedł w jego ślady” (CD 104).

Wielkie miłosne pragnienie, aby Bóg wszedł w życie człowieka może być spełnione tylko wówczas, kiedy spotka się z odwzajemnionym pragnieniem ze strony człowieka. „Powoli, w wewnętrznym milczeniu, możliwie najgłębszym, przyciągaj Go do siebie gwałtownością pragnienia. Ze wzrokiem utkwionym w dobroć Boga mów: „chcę” (L. Cheneviere). Od wielkości i intensywności naszych pragnień poznania, pokochania i naśladowania Jezusa zależeć będzie owoc naszej modlitwy.

Kontemplacja

Czym różni się w Ćwiczeniach duchownych kontemplacja ewangeliczna od medytacji, którą odprawialiśmy do tej pory? W medytacji św. Ignacy podkreśla obok pracy woli, przede wszystkim pracę pamięci i rozumu. W drugim tygodniu Ćwiczeń metoda modlitwy nieco się zmienia. Z aktywności pamięci i rozumu akcent przesuwa się na aktywność zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku oraz wyobraźni. We wzorcowej kontemplacji o Wcieleniu św. Ignacy zachęca, aby „widzieć osoby (ukazane w kontemplowanej scenie ewangelicznej) jedne po drugich, słuchać co one mówią, a potem patrzeć na to, co one czynią. i zastanowić się nad tym wszystkim, aby jaki pożytek wyciągnąć dla siebie (CD 106-108).

Tak więc w kontemplacji ewangelicznej pamięć i rozum zostają nieco wyciszone, natomiast bardziej dochodzą do głosu zmysły (wzrok, słuch), wyobraźnia oraz intuicja. Odwołując się właśnie do wyobraźni i intuicji odprawiający kontemplację wchodzi w stan pewnej pasywności, której nie należy jednak mylić z biernością. Pasywność ta polega na wyobrażeniowej obserwacji osób biorących udział w kontemplowanej Tajemnicy, słuchaniu tego, co mówią, śledzeniu tego, co czynią. Jest to więc pewna forma uobecnienia sobie kontemplowanej osoby. „Modlitwa bowiem, podobnie jak miłość, nie polega w pierwszym rzędzie na robieniu czegoś. Polega na tym, by na różny sposób być tak z Bogiem jak dwie osoby, które nawzajem troszczą się bardzo o siebie, są dla siebie wzajemnie obecne” (P. Divarkar).

Ważną jest rzeczą, aby ta osobowa obecność posługująca się zmysłami (wyobrażeniowe patrzenie i słuchanie) w kontemplacji nie dokonywała się jedynie na zasadzie zewnętrznego i zmysłowego tylko oglądu, ale łączyła się z wewnętrznym uczestnictwem w kontemplowanej Tajemnicy życia Jezusa. W innej wzorcowej kontemplacji drugiego tygodnia o Narodzeniu Jezusa św. Ignacy podpowiada odprawiającemu Ćwiczenia: „Ja zaś sam stanę się służką ubożuchnym i niegodnym, patrząc na nich, kontemplując ich i służąc im w ich potrzebach tak, jakbym tam znalazł się obecny z całym, jakie tylko jest możliwe, uszanowaniem i ze czcią” (CD 114).

Od kontemplowanej sceny ewangelicznej św. Ignacy każe nam następnie przejść do osobistego życia: „A potem wejść w siebie samego, aby jakiś pożytek duchowy wyciągnąć” (CD 114). Patrząc na święte osoby, słuchając wypowiadanych przez nie słów, obserwując kontemplowaną scenę, będziemy pytać siebie: kim jest Jezus Chrystus i do czego On nas zaprasza? Wszystko to będzie odbywać się w serdecznym dialogu „jakby przyjaciel mówił do przyjaciela, lub sługa do Pana” (CD 54). Św. Ignacy pokazuje, że Chrystus pragnie zaprowadzić nas bardzo daleko – pragnie bowiem, aby nasze życie było coraz bardziej podobne do Jego życia, abyśmy nie tyko dla Niego pracowali, ale także naśladowali Go „w znoszeniu wszelkich krzywd i wszelkiej zniewagi i we wszelkim ubóstwie” (CD 98). Chrystus pragnie wiec, abyśmy dla Niego i razem z Nim nieśli swój krzyż, jak On sam dla Ojca i mocą Ojca wziął Swój.